जोतिबा फुले हे डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांचे एक गुरु. जोतिबांचे पहिलेवहिले आधारभूत अनेक संदर्भटिपांसह चरित्र धनंजय कीर यांनी लिहिले ते डॉ. आंबेडकरांच्या प्रेरणामुळेच.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे चरित्र कीर यांनी चरित्रनायक हयात असताना आणि त्यांच्याशी प्रत्यक्ष बोलून लिहिले आहे.
फुले यांचे चरित्र लिहिण्याची प्रेरणा कीर यांना कशी मिळाली याविषयी कीर यांनी आपल्या प्रस्तावनेत लिहिले आहे.
त्या प्रस्तावनेच्या पहिल्याच परिच्छेदात कीर लिहितात:
``डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांचे चरित्र मी लिहीत असताना एका भेटीच्या प्रसंगी, महात्मा फुले यांचे चरित्र लिहिण्याचा आपला मानस आहे असे बाबासाहेबांनी मला सांगितले.
परंतु आपली प्रकृती ढासळत असल्याने हे कार्य आपल्या हातून सिद्धीस जाईल किंवा नाही अशी त्यांनी शंका प्रदर्शित केली.
त्यावर मी स्वयंस्फूर्तीने उत्तरलो, ``बाबासाहेब, ते कार्य आपण करू शकला नाहीत तर मी ते तडीस नेण्याचा प्रयत्न करीन'.
डॉ बाबासाहेब हे, भगवान बुद्ध व महात्मा कबीर या आपल्या दोन गुरुंच्या बरोबरीने महात्मा फुले याना आपले तिसरे गुरु मानीत.
डॉ आंबेडकरांचे हे संकल्पित कार्य नि उत्कट इच्छा ही यथामती नि यथाशक्ती पूर्ण केली याविषयी मला कृतार्थता वाटते.''
बाबासाहेबांना दिलेला शब्द कीर यांनी पाळला आणि जोतिबा फुले यांचे विस्तृत आणि संदर्भासह म्हणता येईल असे इंग्रजीत चरित्र लिहिले.
`महात्मा जोतीराव फुले' या शिर्षकाचे हे चरित्र १९६४ साली प्रसिद्ध झाले.
दुदैवाने तोपर्यंत फुले यांना गुरुस्थानी मानणाऱ्या आणि त्यांच्या चरित्रलेखनाची इच्छा बाळगणाऱ्या डॉ. आंबेडकरांचे निधन झाले होते.
सावित्रीबाई आणि जोतिबा फुले यांच्या शिक्षणक्षेत्रातील आणि इतर कार्यामागे आतापर्यंत इतिहासाच्या पडद्याआड राहिलेल्या अनेक व्यक्तींचा हातभार लागला होता.
गफार बेग मुन्शी आणि लिजिट साहेब ही त्यापैकी सुरुवातीची दोन नावे.
फुले दाम्पत्याच्या समकालीन व्यक्तींच्या कार्यांचा अभ्यास केला कि त्या कालखंडातील परिस्थितीचेखरेखुरे आकलन होते.
जोतिबांचे शिक्षक जेम्स मिचेल, सावित्रीबाईंना अद्यापनाचे प्रशिक्षण देणाऱ्या नगरच्या सिंथिया फरार आणि मिसेस मार्गारेट मिचेल, डॉ. जॉन विल्सन, मार्गारेट विल्सन आणि जॉन मरे मिचेल यांची नावे सावित्रीबाई आणि जोतिबांच्या चरित्रांत विविध संदर्भांत येतात.
या व्यक्तींबाबत माहिती देणारे आणि त्याद्वारे फुले दाम्पत्याच्या जीवनावर नवा प्रकाश टाकेल असे माझे पुस्तक `सावित्रीबाई आणि जोतिबाचे शिक्षक मिचेल दाम्पत्य आणि स्त्रीशिक्षणातील पूर्वसुरी' आज बाबासाहेबांच्या जयंतीदिनी चेतक बुक्सने प्रकाशित केले आहे.
Camil Parkhe April 14, 2025

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Fr. Rudolf Schoch. A Jesuit Looks back in satisfaction

Fr. Rudolf Schoch. Looking back in satisfaction Pune Plus, The Times of India (1991) By Camil Parkhe From days in the forties and fifties when he went horseback to visit the Jesuits-run 50 schools in Ahmednagar district to his present retirement days in Pune, it has been a period of great challenge and fulfillment for Fr. Rudolf Schoch. The founder of two reputed schools in state, and school principal for 38 years, Fr. Schoch has set a record of a sorts which may shared by only a few. By a strange twist of history, this Swiss-born Jesuit had to choose India as his Karmabhoomi and later, in a similar manner, education as his mission in life. But Fr. Schoch, now 78, says that he has not regretted the two sudden changes In his career which moulded his life in an unexpected way. As the founder of Loyola High School in Pune and Dnyanamata High School in Sangamner in Ahmednagar district and as an able administrator, Fr. Schoch commands respect in academic circles. But that is ...
Read more

Dnyanodaya monthly enters 175th year

Image
Dnyanodaya monthly enters 175th year CAMIL PARKHE |  Wednesday, 31 May 2017 AT 11:10 PM IST          goo.gl/t2mMQq    Camil Parkhe ,  Dnyanodaya Pune:  Dnyanodaya monthly, founded and edited by American missionaries for many decades, has earned the distinction of being the longest surviving Marathi periodical. The monthly is celebrating its 175th year here on Saturday, June 3. Dnanodaya fortnightly was founded by the American Marathi Mission’s clergy in Ahmednagar by Rev Henry Balentine, a scholar in Greek, Latin, Sanskrit and Marathi languages, on June 20, 1842. The fortnightly was later converted into a monthly. Presently, it is published from the city and is edited by Ashok Angre. Balentine edited the periodical from 1842 to 1845 and again from 1858 to 1865. The other American missionaries who edited the Marathi periodical for many years included Robert Wilson Hume, Dr Samuel Fairback, Dr Allen Hazen, Charles Park, Ed...
Read more

Shakuntala Paranjape : Crusade of a lifetime

Shakuntala Paranjape :  Crusade of a lifetime Pune Plus The Times of India By Camil Parkhe When the list of recipients of national civilian awards was announced on the eve of Republic Day this year, the inclusion of her name among the Padma Bhushan awardees did not strike a loud note. Ironically, some newspapers in Pune, where she has worked as a lone crusader in the field of family planning, did not have a story on her. She was clubbed together with other eminent local persons who were also honoured with civilian awards. Perhaps there was a reason for this omission. The redoubtable Mrs. Shakuntala Paranjape, has been away from the limelight for more than two decades now. To Shakuntala Paranjape, who turned 85 on January 17, goes the credit of launching a long crusade for popularising family planning during the pre-independent era, when even discussing this issue in public was taboo. Many an eye-brow was raised when this lady, from a well-known and respected fami...
Read more